miércoles, 13 de enero de 2010

LITERATURA QUECHUA

Se sabe que en tiempos prehispánicos, el quechua tenía una rica literatura oral, en forma de cantos y asociados a los quipus. Con la llegada de los españoles, el quechua se convirtió en una lengua escrita y ha sido, hasta hoy, el vehículo de una rica literatura que incluye poemas, piezas de teatro, sermones, etc. Como muestra, he aquí un fragmento del inicio de la pieza de teatro Ollanta, texto clásico escrito en época colonial, que narra los trágicos amores entre el capitán Ollanta y la hija del Inca Pachacútec, Cusi Cóyllor (en quechua, “Estrella Alegre”). En él, Ollanta confiesa sus sentimientos a su sirviente Piqui Chaqui.



Quechua Castellano
Ollanta:Piki Chaki, rikunkichu
Kusi Quyllurta wasinpi?

Piqui Chaqui: Amataq Inti munachunchu
chayman churakunaytaqa.
Manachu qamqa manchanki
Inqap ususin kasqanta?

Ollanta:Chaypas kachun, munasaqmi
chay llullukusqay urpita.
Ñam kay sunquy paypaq chita,
payllallatam munachkani.

Piqui Chaqui:Supaycha raykusqasunki,
icha qamqa musphankipas?
Hinantinpim warma sipas,
anchatam rukupakunki.
Ima p’unchawpi yachanqa
Inqa yuyaykusqaykita.
Qhuruchinqam umaykita,
qamtaq kanki aycha kanka.

Ollanta:Piki Chaki, rikunkichu
Kusi Quyllurta wasinpi?

Piqui Chaqui: Amataq Inti munachunchu
chayman churakunaytaqa.
Manachu qamqa manchanki
Inqap ususin kasqanta?

Ollanta:Chaypas kachun, munasaqmi
chay llullukusqay urpita.
Ñam kay sunquy paypaq chita,
payllallatam munachkani.

Piqui Chaqui:Supaycha raykusqasunki,
icha qamqa musphankipas?
Hinantinpim warma sipas,
anchatam rukupakunki.
Ima p’unchawpi yachanqa
Inqa yuyaykusqaykita.
Qhuruchinqam umaykita,
qamtaq kanki aycha kanka.

Ollanta:Ñam ñiykiña, Piki Chaki,
kikin wañuy ichhunantin
hinantin urqu hinantin
sayarinman awqa waki,
chaypachapas sayaymanmi,
paykunawan churakuspa.
Ñuqam, i, kawsay wañuspa,
Quyllurniypi mitk’asqani.



Piqui Chaqui, ¿es que has visto
en palacio a Cusi Cóyllor?

Que el dios Sol no lo permita
que me muestre en esos lares.
¿Es que acaso no te asusta
que ella sea hija del Inca?

Aunque sea, la amaré,
mi muy tierna palomita.
Ya mi pecho es su ovejita,
ya la quiero sólo a ella.

¿Será el diablo quien te mueve,
será acaso que deliras?
Hay muchachas donde sea;
es por gusto que te agotas.
Algún día ha de saber
nuestro Inca lo que tramas;
rodará allí tu cabeza
y serás carne de asado. [...]

Ya te he dicho, Piqui Chaqui,
si la muerte y su guadaña,
si los cerros juntos todos
contra mí se levantaran,
así y todo, lucharía
contra ellos con bravura.
Aunque pierda yo la vida,
me topé ya con mi Estrella. [...]


Ollanta:Ñam ñiykiña, Piki Chaki,
kikin wañuy ichhunantin
hinantin urqu hinantin
sayarinman awqa waki,
chaypachapas sayaymanmi,
paykunawan churakuspa.
Ñuqam, i, kawsay wañuspa,
Quyllurniypi mitk’asqani.

No hay comentarios:

Publicar un comentario